Қазақстанның қай қалаларында және қандай азық-түліктің бағасы қымбаттады

Департамент директоры орынбасарының сөзінше, биыл жыл басынан бастап әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасы 5,4% пайызға өсті. Ал мамырдан қыркүйекке дейін бағалар төмендей бастады. Мәселен, мамырда 0,1 пайызға азайса, маусымда және шілдеде осы бағаны ұстап тұрған.

Оның дерегінше, қазан айында бағалар қайта өскен. Мәселен, бір апта ішінде 29 қыркүйектен 6 қазанға дейін 0,5 пайызға және 6-13 қазан аралығында тағы 0,6 пайызға артқан.

Өңірлердегі жағдай

Жыл басынан бері әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына бағасының ең үлкен өсімі Павлодар қаласында (11,1 пайызға) және Нұр-Сұлтанда (9,3 пайызға) тіркелген.

Бағаның ең аз өсімі Алматы (3,8 пайыз) және Қызылорда (4,5 пайыз) қалаларында тіркелген.

Қандай тауарлардың бағасы артты

Қазан айының басынан бастап жұмыртқа 6,9 пайызға, қант 4 пайызға және күнбағыс майы 1,6 пайызға қымбаттаған. Бүгінде жұмыртқаның орташа бағасы 10 данасы 314 теңгені құрайды. Бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 15,4 пайызға қымбат. Жұмыртқа бағасының көтерілуіне құс тұмауы басталғаннан бері 1,5 миллион тауықтың өлімі, жем-шөптің 15-20 пайызға қымбаттауы және импорттың 53,9 пайызға төмендеуі себеп болып отыр.

«Қант бағасының өсуі оның елдегі өндіріс көлемінің төмендеуімен және ресейлік қант бағасының өсуімен байланысты. Ал, күнбағыс майының қымбаттауы күнбағыс тұқымдарының көлемінің азаюымен, алқаптардың азаюымен және импорттың азаюымен байланысты», - деді Ерлан Ешназаров.

Оның сөзінше, бүгінде бидайдың өзіндік құнының өсу тенденциясы байқалуда, бұл ұнның, нан-тоқаш және ет өнімдерінің қымбаттауына әкелуі мүмкін.

Сонымен қоса ол Сауда және интеграция министрлігі әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағаларын тұрақты өсіру кезінде, уақытында тұрақтандыру мақсатында үнемі қадағалап отырады.

Бұдан бөлек ол министрліктің бағаны тұрақтандыру бойынша бірқатар шара қабылдағанын атап өтті.

Басты шаралар: 

1.     Бөлшек саудадағы әлеуметтік маңызы бар тауарларға шекті бағаларын белгілеу

Оның айтуынша, жергілікті атқарушы органдар әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бөлшек сауда бағаларының шекті мәндерін бөлшек сауда бағаларының шекті мәндерін 31 қаңтарға дейін бекітеді. Бөлшек сауда бағаларының шекті мәндері 15 пайыздан асып кеткен жағдайда, сондай-ақ 30 күн ішінде бөлшек сауда бағалары 30 пайызға бір мезгілде көтерілген жағдайда, әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына шекті рұқсат етілген бағалар белгіленеді.

2.     Тамақ өнімдерін тұрақтандырудың аймақтық қорларын қалыптастыру

2019 жылдың тамызында әлеуметтік маңызы бар тауарларға бағаны тұрақтандыру тетіктерін іске асырудың стандартты ережелері (Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығы) күшіне енді. Стандартты ережелерге сәйкес Әлеуметтік кәсіпкерлік корпорация (ӘКК) сатып алынған тауарлардың уақыты мен саны және оларды сату тұрғысынан тұрақтандыру қорларын қалыптастыру мен пайдалануда тәуелсіздік алды. Бұрын бұл механизм реттелетін, ӘКК барлық шешімдерін әкімдіктер қабылдайтын. Тұрақтандыру қорларыдағы тамақ өнімі 40,6 мың тоннаны құрады. Тағы 31,8 мың тонна азық-түлік жеткізуге форвардтық келісімшарттар жасалды.

3.     «Кері схема»

Оның сөзінше, сауда желілеріне әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларын белгіленген бағамен сату бойынша міндеттемелерді белгілей отырып, әкімдіктерге жеңілдетілген несие беру мүмкіндігі енгізілді. Бұл механизм өзін-өзі жеткілікті дәрежеде дәлелдеді. Өңірлерде сауда желілеріне «айналым схемасы» бойынша 14,5 миллиард теңге көлемінде жеңілдетілген несиелер бөлінді.

Сонымен қоса ол әлеуметтік маңызы бар тауарларға бағаны тұрақтандыру жөніндегі қолданыстағы шаралармен қатар заңнамада делдалдардың бағаны қолдан өсіруін қоспағанда, бағалардың бүкіл тізбегі бойынша бағаларды реттеуге мүмкіндік беретін нормалар қабылданғанын атап өтті.

4.     Сөрелердің 30 пайызын тамақ өнімдерімен қамтамасыз қамтамасыз ету

Ішкі сауда ережелеріне енгізілген түзетулер күшіне енді, оған сәйкес отандық өндірушілерге тауарларын барлық сауда орындарында орналастыруға мүмкіндік беріледі. Бұл үшін отандық трейдерлердің азық-түлік тауарлары үшін сөре немесе сауда орындарының кем дегенде 30 пайызын қамтамасыз етуі міндетті.

Сонымен қатар, тұрғындарға ыңғайлы болу үшін отандық өндіріс тауарлары қойылатын орындар «Қазақстанда жасалған» арнайы белгісімен белгіленеді.

Облыстық әкімдіктер отандық тауар өндірушілердің сауда орындарындағы сөрелерге еркін қол жетімділігін қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізуде. 

5.     Сауда үстемесі 15 пайыздан артпауы тиіс

Бағаны тұрақтандырудың тағы бір шарасы әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының сауда үстемесін 15 пайыздан аспауға шектеу қойылды 

6.     Дүкендердегі сөреге төлеу (Ретро-бонус).

Әкімшілік жауапкершілік әлеуметтік маңызы бар тауарларды жеткізушілерден төлемдер (ретро-бонус) алу үшін және басқа тамақ өнімдері үшін алымдардың 5% -дан жоғары алуы үшін сауда субъектілері үшін қарастырылған.

7.     Ақпараттандырудағы жауапкершілік

Сауда нарықтары әкімшілерінің міндеті сауда субъектілеріне әлеуметтік маңызы бар тауарлардың шекті бағаларының мөлшері туралы хабарлау болып табылады.

8.     «dosmart.kz» онлайн-платформасы

Биыл сәуір айының басынан бастап әлеуметтік маңызы бар тауарлардың бағаларын онлайн-бақылаудың «dosmart.kz» электронды платформасы іске қосылды, оның қазіргі уақытта 28 мыңға жуық қолданушысы бар. Бұл платформа тауарлардың бағасы, тауарлардың қол жетімділігі, сондай-ақ сауда нүктелері мен қоймалардың жүктемесі туралы деректерді нақты уақыт режимінде алуға мүмкіндік береді. Жыл соңына дейін тауарлар каталогы көбейтіліп, әртүрлі дүкендердегі белгілі бір тауар бағаларын салыстыруға мүмкіндік туады. Сонымен бірге, пайдаланушыларға ақпарат беру үшін ақшаны қайтару ұсынылады.

9.     Ұлттық тауарларды тарату жүйесі

Елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша жүйелік және ауқымды мәселелерді жедел шешу үшін министрлік заманауи көтерме сату орталықтарының желісі бойынша жұмыс істеп, оған «Ұлттық жоба» мәртебесін беруде.

Ұлттық тарату жүйесі сатып алушылар, тасымалдаушылар, делдалдар мен саудагерлерді біріктіреді.

«Бұл азық-түлік тізбегіндегі шығындарды азайтуға, бағаны тұрақтандыруға, сауда инфрақұрылымын дамытуға және экспорттық арналарды құруға, соның ішінде еуразиялық хабқа қолайлы жағдайлар жасайды», - деді Ерлан Ешназаров.

Ұлттық тауарларды тарату жүйесінің ұсынылған моделі жеке қаржылық бастама (ЧФИ) арқылы мемлекеттік-жекеменшік серіктестік қағидаттарына негізделген. НТС құру шеңберінде 3 сатыда 24 көтерме тарату орталығын салу ұсынылған.

Бүгінде 7 нысанның құрылысы бойынша жобаның 1 кезеңін іске асыруға ЧФИ түрінде өтініш келіп түсті, оның ішінде:

4 ORC (сақтау):

- Павлодар облысы: Мичурино кенті және Ақсу қаласы

- Алматы облысы, Қапшағай

- Жамбыл облысы, Шу

3 ОРЦ (тарату), Нұр-Сұлтан, Шымкент және Алматы.

10. Монополияға қарсы реттеу шаралары

Монополияға қарсы реттеу шаралары бағаны тұрақтандырудың маңызды құралдарының бірі болып табылады. Монополияға қарсы орган келісім бойынша тексеру жүргізеді. Биыл жыл басынан бері азық-түлік, жеміс-көкөніс және ет өнімдерін өндіру және сату бойынша нарық субъектілеріне 297 хабарлама жіберіліп, 13 тергеу жүргізілген.